Анатолий Митяевын «Шӱльӧ мешак» ойлымашыже

Ты шыжым эре гаяк йӱштӧ йӱр оптыш. Мланде вӱд деч пич кая, шонет, шоссе корно деч ӧрдыжкӧ пурыманат огыл. Пасу корнылаште шолшо лавыраш военный грузовик-влак пижын шогат. Сандене кочкышым частьлашке жапыште намиен огыт шукто. Повар кажне кечын сукара гыч шӧрым шолта: шокшо вӱдыш сукарам пышта да шинчалым шавалта. Тыгай тургым жапыште салтак Лукашук шӱльӧ мешакым муо. Траншейыште эҥертен шинчымыж годым ночко ошма сӱмырлен, да лакыште ужар тӱсан мешак лук койылалтен. Салтак-влак моткоч йывыртышт. Могай куан: пучымышым шолтена! Икте вӱдлан куржо, весе-влак пум кычалаш пижыч, а кумшо совламат ямдылен шуктыш. Шолшо вӱдыш шӱльым опталаш веле кодын ыле, траншейыш йошкар ӱпан, моткоч какши капкылан палыдыме салтак толын лекте.

– Эй, иза-шольо-влак! – оралгыше йӱк дене кычкырале. – Мешакым тышке пуыза! Тендан огыл, тугеже ида тӱкӧ!

Чылан ӧрын кайышт, да тунамак мешакым пӧртылтышт. Тиде фронтысо закон. Атакыш кайыме годым неле ынже лий манын, салтак-влак мешакыштым траншейлаш урен кодат. Сарыште тӱрлыжат лийын кертеш. Коклан салтак мешакше деке пӧртылеш, южгунам мешак тугак киен кодеш. Но таче мешакын озаже толын. Сандене пӧртылтыман. Лукашук мешакым шуялтыш да койдаренрак мане:

– Коч айда шкетынак. Теве могай какши улат, ала изишак кӱжгемат.

Йӱштӧ пагыт лишеме. Мландым лум леведе. Корно кылмыш. Ынде салтак-влак шӱлалтышт: повар тутло сий дене сийла. Йошкар ӱпан салтак да шӱльӧ мешак нерген чылан мондышт.

Лукашук да йолташыже-влак наступленийлан ямдылалтыт. Кавам сургылтарен, самолёт-влак чоҥештылыт. Танк-влак мӱгырат. Тыгодым пехотинец-влак атакыш тарванышт. Лукашукат ончыко чыма, автомат гыч лӱйкала. Немыч траншейыш гранатым кудалтыш, эше весым шуаш ямдылалтын ыле, но ыш шукто: тушманын пуляже ончылтыш. Лукашук йӧрльӧ. Лум ӱмбалне мыняр жап киен, ок шарне. Шинчам почо – ончылныжо санитар шога. Тудо сусыр вержым пидеш. Лукашукым фанер гыч ыштыме пуш гай издерыш пыштыш. Издерын кок велке тайнымыжлан кӧра Лукашукын вуйжо савырна, уэш ушым йомдара. Но Лукашук ушым ынеж йомдаре: тиде какши санитарым кушто вашлиймым пеш шарналтынеже.

– Чыте, шоляш! Ӱшаным ит йомдаре, илаш тӱҥалат! – санитарын шомакше-влак йоҥгалт кодыч.

Лукашуклан йӱкат пеш палымыла чучо, кушто тудым колын? Но шарналтен ыш шукто. Уэш ушым йомдарыш. Издер гыч носилкаш налын пыштыме годым Лукашук шинчажым почо. Пӱнчӧ йымалне верланыше кугу палаткыште военный доктор сусыргышо-влакын капышт гыч пуля, осколко-влакым луктеда. Лукашукымат тушко наҥгаят. Носилкаште кийышыжла, Лукашук пуш гай издер велке вуйжым савырале. Издереш кум пийым йолыштымо. Нуно лумышто кият, канат, очыни. Пий-влак воктеке санитар лишеме. Кидыштыже – шӱльӧ пучымышым оптыман каске. Тушеч пар нӧлталтеш. Пийлан шокшо кочкышым пукшаш ок йӧрӧ – санитар каскыжым лум коклаш шындыш. Рвезе моткоч какши да йошкар ӱпан. Лукашук тунамак ты санитарым кушто ужмыжым шарналтыш. Тунам лач тиде салтак нунын деч шӱльӧ мешакым поген нале. Лукашук санитарлан шыргыжале да пелйӱкын пелештыш:

– А тый, йошкар ӱп, тугаяк улыт. Шкетынак ик мешак шӱльым кочкыч, а тырлен отыл.

Вашеш санитарат шыргыжале, воктен улшо пийжым ниялтыш да мане:

– Шӱльым нуно кочкыныт. Санденак тыйым жапыштыже конден шуктышт. А мый тыйым вигак палышым.

Мучашлан ешарыш: «Ит ойгыро: илаш тӱҥалат!»

Л.ГРИГОРЬЕВА кусарен.