Ияговыж – скрипке гаяк, пулвуеш шынден шоктымо, кум кылан марий семўзгар. Икмыняр ий ончыч тиде семўзгарым шагал шымлыме лийын. Ковыж нерген уверым погаш да шымлымаш пашам возаш уста туныктышо, музыкант, Марий Эл Республикын Олык Ипай лўмеш Кугыжаныш молодёжный премийжын лауреатше Т.И.Ямбердова кумылаҥын. Татьяна изиж годсек скрипке дене шоктен. Йошкар-Олаште Национальный президент школ-интернатым, И.С.Палантай лўмеш тўвыра да сымыктыш колледжым, Петрозаводск олаште А.К.Глазунов лўмеш кугыжаныш консерваторийым, Санкт-Петербург олаште Сымыктышын историйже россий институтысо аспирантурым тунем пытарен. Кызыт Псков кундемысе Великие Луки олаште М.П.Мусоргский лўмеш йоча сымыктыш школышто скрипке дене шокташ туныкта.
Ачажлан таушта
«Молан лач ковыжым шымлаш кумылаҥында?» – йодым. Татьяна тыге вашештыш: «Ешыштына марий шўлыш озаланен. Ачам – кумдан палыме сўретче Иван Михайлович Ямбердов – марий калыкын тўвыражлан шўмаҥден. Тудлан тауштем. Петрозаводск оласе консерваторийыште Финн-угор сем кафедре улмо нерген пален налмеке, тунемаш каенам. Тушто финн-угор тўшкаш пурышо калык-влакын тўвыраштым келгын туныктат. Шымлымаш пашамын темыжлан марий ковыжым ойыренам».
Т.Ямбердова ковыж нерген материалым погаш Марий Эл Республикысе тўрлӧ районышко ачаж дене пырля экспедицийыш коштын. Параньга районышто Ф.Н.Озёров, Звенигово районышто А.Д.Окошкин шуко каласкаленыт. Чакмарий ялыште Ковыж Виталий илен улмаш. Иван Ямбердов тудын пытыше сурт шеҥгелныже ковыжын футляржым муын луктын. «Ялыште тыгай виртуоз-мастар-влак лийыныт. Кажныжын – шке сем кадыртышыже», – ойла Татьяна.
Т.Ямбердова В.М.Васильев лўмеш МарНИИЯЛИ-ште архив материалым шымлен да тўрлӧ тоштерышке коштын.
Тўрлӧ лўман семўзгар
Ковыжым тўрлӧ кундемыште тўрлӧ семын ойленыт. Икымшыже легенде дене кылдалтын. Поян еҥым тояш манын, ковыж дене шоктышо мастарым мланде йымалысе тўняшке колтеныт. Мастарым ия-влак вашлийыныт да ковыж дене кум кече шокташ виеш йодыныт. Ковыжзо тыгай виртуоз лийын, эсогыл кум кече олмеш кум ий чарныде шоктен. Тыге ияговыж шомак шочын. Киров кундемысе Советск олаште комож маныныт, Киров кундем Пижанке ялыште – комыж, Параньга районышто – томбра.
«Мыйын шонымаште, тиде семўзгарым ковыж гына манман, молан манаш гын ик ялыштат тудым «ияговыж» манын огытыл. Тудо ия дене кылдалтын огыл», – умылтара Т.Ямбердова.
Надырым пыштеныт
Чуваш этнограф да фольклорист Н.Никольский ковыж нерген 1914-1915 ийлаште икымше гана возен. 1920 ийыште этнограф да кревед Т.Евсеев фотом ыштен. Ковыжым шымлымашке марий поэт, этнограф Т.Ефремов кугу надырым пыштен. Тудо 1930 ийыште Советский район Кугэҥер ялыште кок легендым возен налын. Иктыштыже тыге серыме лийын: «Комыжын йўкшӧ ший дечат сайрак – тудо кўсле гай шерге огыл, да шўвырла ок шорт. Йўкшӧныжылге гынат, кумылым савыра; комыжын мурыжо калыкын илышыжым ончыкта, кугезына-влакын илышышт шинча ончылнына сўретлалтеш. Семўзгар шыпым йӧрата, садлан озаже тудым кастене веле шокта».
Тылеч посна ковыжым Я.Эшпай, П.Никифоров, К.Смирнов, В.Акцорин, О.Герасимов, Л.Викар да молат шымленыт.
