Ача деч посна кушшо Миша шукерте огыл аваж дене пырля кугу олашке илаш куснен. Школышто сайын тунемеш, спорт секцийыш коштеш. Туге гынат, чонжылан йокрокын чучеш. Ава – эре пашаште. Шӧртньӧ падыраш гай ик эргыжын чыла лийже манын, йӱдшӧ-кечыже пашам ышташ ямде. Южгунам Мишан тунар чот чоным почын кутырымыжо шуэш…
Икана секций гыч толшыжла, Мишам пырля тунемше рвезе кычкырале. «Молан эре шӱлыкан улат? Кастене погынымашке лекташ тӱҥал», – ӱжӧ тудо. Миша тореш ыш лий. Икмыняр кас жапым пырля эртарыме деч вара у йолташыже Мишалан «палыдыме йӧрварым» темлыш…
Йоҥылыш корныш шогалме деч кузе кораҥаш? «Палыдыме йӧрвар» айдемын организмжылан могай эҥгекым конда? Нине да моло йодыш-влакым Марий Эл Республикысе наркологий диспансерын ийготыш шудымо-влак дене пашам ыштыше психиатр-наркологшо Н.Н.ДАНИЛОВА рашемдаш полша:
– Наркотик айдемын илыш корныжым иканаште вашталта. Осал корныш шогалмаш тамакым шупшмаш, тӱрлӧ веществам ӱпшычмаш, аракам йӱмаш гыч тӱҥалеш. Вара наркотикыш кусна. Тунам кеч кугыеҥым, кеч йочам аяр кепшылта. Айдеме тудын деч посна илен огеш керт. Кушто-гынат муаш шона. Наркотик организмлан моткоч кугу эҥгекым ышта. Эн ончыч вуйышто вашталтыш лиеш. Аяр нерв клетке-влакым пытара. Йочан гормонжым луга: организм вес семын пашам ышташ тӱҥалеш. Икшывын койыш-шоктышыжо вашталтеш, каҥгемеш. Писын монда, тунеммыже начарештеш. Йоча ондалаш, шолышташ тӱҥалеш. Кӧ гын осал койыш-шоктышан лиеш, весын кумылжо вола (депрессий). Тыгай чер деч йочам эмлаш моткоч неле. Невролог, нарколог, психолог-влак пашам ыштат гынат, вич процент подросткым ты состояний деч эмлен огыт керт. Кызыт шуко у синтетический вещества уло, нуно организмым иканаште вашталтат да могай эҥгекым ыштен кертмыштым паленат шукташ ок лий. Йоча «Огым» манеш гынат, шкенжым эскерен кертде, аярлан кӧра осал пашам ышта.
– Тендан дене анонимно эмлалташ лиеш?
– Республикысе наркологий диспансерыште анонимно эмлалташ йӧн уло. Полыш, ой-каҥаш кӱлыт гын, кеч-могай специалист деке кеч-кунам толаш лиеш. Утларакшым ача-ава-влак икшывыштым анонимно эмлаш кондат. Шке гыч толшо-влакат улыт. Нуно, иктаж аярым «тамлен» ончымеке, умбакыже мо лийын кертмым пален налаш толыт. Тыгай йоча дене психолог вигак пашам тӱҥалеш да чын корныш шогалаш полша.
– Наркотик дене кылым кучышо йочам закон ончылно мутым кучаш шогалтат мо?
– Диспансерыш наркотик дене кылым кучышо, тудым шаркалыше ик-шыве-влак логалыт. Шу-кыш-ым закон почеш мутым кучаш шогалтат, эрык деч посна кодат, штрафым тӱлыктат.
– Ӱмыргорнышто наркотик могай кышам кода?
– Ме Россий Федерацийын тазалыкым аралыме министерствын кӱштыкшӧ почеш пашам ыштена. Правительствын 2014 ий 29 декабрьыште лекше пунчалже почеш, подростко диспансерыште учётышто шога гын, машинам виктараш правам налын ок керт. Армийыш кайыме, тунемаш пурымо годым нелылык лектеш. Пашаш пурымо годымат йодыш-влак лийыт. Тидын нерген шарныза.
– Нина Николаевна, йоча уда корныш ынже шогал манын, содыки ача-ава-влаклан тӱткырак лийман, туге?
– Шуко йоча тӱткыш укелан кӧра кочывӱдым подылаш, тамакым шупшаш тӱҥалеш. Але мӧҥгешла, ача-ава икшывын кажне йодмыжым, шонымыжым шукташ тыршат. Ешыште ача-ава коклаште умылыдымаш лекмеке, йоча кӧн пелен лийшашым ок пале. Кок могырыш коштмо деч вара кӱлдымыжым шижеш. Шукыж годым тыгай икшыве вес компанийым кычалеш. Тыге ынже лий манын, йоча дене шукырак кутырыман, кертме семын жапым пырля эртарыман. Икшыве йӧратымым шижшаш. Иктым каласен кодем: кеч-могай психотропный вещества организмлан кугу эҥгекым ышта. Тидым кажне йоча палышаш.
2021 ийыште январь-март тылзылаште республик мучко учётышко 110 йочам шогалтыме. Тышеч вич икшыве наркотик дене кылым куча. Нуно 12-16 ияш улыт.