Ожно, йоча шочмеке, азам суртыш кондымо, мончаште мушмо да лӱмым пуымо йӱла-влакым шотыш налыныт. Кажне йӱла ойыртемалтше лийын. Кугезе коча-кова-влак нуным радам дене шуктеныт. Кызыт нине йӱла-влак мондалтыныт. Звенигово район Нуктыж тӱвыра пӧрт вуйлатыше, писатель Е.А.Юнусова самырык тукымым марий калык йӱла дене палдара. «Куткыеш» кружокым чумырен. Тушко 15 йоча коштеш. Каникул жаплан коча-кова деке уналыкеш толшо ӱдыр-рвезе-влак нунын деке ушнат. Йоча-влак марий йӱлам сценыште модын ончыктат. Мутлан, йочам мончаш пуртымо йӱла нерген «Монча Кува, Монча Кугыза» йомак гыч пален налыныт. Йомакым Е.Юнусова калык йӱла негызеш возен.
– Ожно мончаште йочам коваже мушкын. Тидын годым аза могай кечын шочын, туге лӱмден ойлен. Изарнян шочшым Изерге, кугарнян Кугерге, шуматкечын шочшым Шумат манын. Тиде лӱм ик жаплан пуымылан шотлалтын. Ӱдырым мушмо годым эн ончыч шӱргыжым ниялтен. «Мотор чуриян, марлан каяш йӧршӧ лийже», – манын. Эргым туп гыч мушкаш тӱҥалын. «Армийыш каяш, шоҥго ача-авам ончаш йӧршӧ лий», – пелештен. Чер да шинчавочмо деч аралаш манын, вӱдышкӧ ший оксам пыштен. Куэ вынык дене пералтен. Мушкыш олмеш меж лийын, – ойла Елена Андреяновна. – Монча Кува ден Монча Кугыза мончаште оза улыт. Марий калык ти-дым пала да ожнысек нунылан тауштен ила. Сандене кызытат мончаште пелештыме мутым кучылтыт. Мутлан, шокшым шуымо годым «Ош Кугу Юмо, Монча Кува, Монча Кугыза, тендан лӱмеш шокшым пуэм, тазалыкым, эсенлыкым, уш-акылым, перкелыкым йодам» маныт.
Монча деч вара эрге йочам ачажын тувырешыже пӱтыралыныт гын, ӱдырым – аважын але коважын тувырешыже. Пӧртыш пуртымо деч ончыч аважын малыме кӱпчык гыч пуным луктын, мардеж почеш колтеныт. «Пыстылла куштылгын илыже», – ма-ныныт. Шепкасе кӱпчыкым ачажын тувыржо гыч ургеныт, матрасым – аважын тувыржо гыч.
Азам мӧҥгӧ кондымеке, тудлан вес лӱмым пуэныт. Ты кечын чыла родо-тукымым ӱжыныт. Тӱрлӧ лӱмым темленыт, но шукыж годым тидым карт кугыза шуктен. Тудо, шортшо азам кидышкыже налын, лӱм-шамычым ойлен. Могай лӱм деч вара шортмым чарнен, тугайым коденыт. Южо вере коҥгаш киндым пыштыме годым кажне сукырлан лӱмым пуэныт да эн сайын чеверген кӱшым онченыт. Йочан шочмо кечын суртыш могай лӱман еҥ эн ончыч пурымымат шотыш налыныт. Айдемын пӱрымашыже лӱм дене кылдалтын маныныт. Сандене лӱм келшыше лийже манын тыршеныт.
