Кугезе коча-кована-влак пӧртым чоҥымо годым тӱрлӧ йӱлам шуктеныт, ойӧрым паленыт. Суртлан негызым пыштыме деч ончыч верым, жапым, пушеҥгым да молымат шотыш налыныт. Пӱртӱсым сайын паленыт. Тидын нерген историй шанче кандидат, Т.Евсеев лӱмеш Национальный тоштерыште этнографий пӧлкам вуйлатыше Д.А.БАЙДИМИРОВ дене мутланышна:
– Ожно пӧртым чоҥымо верым ойырымо годым ятыр калык палым шотыш налыныт. Мутлан, эрвелмарий-влак верым идалык мучко эскереныт: телым – лум вочмым, шошым – шулымым. Тиде вереш йӱдлан вӱдан ведрам шынденыт. Тушто кайык пуным верештыныт гын, «сай вер, кайык пун гай пушкыдо» маныныт. Тыгак вольыкын каныме, сайын кочмо вержым онченыт. Пӱкшерме ден пызле кушмо кундем келшышылан шотлалтын. Пызле осалым поктен колта манын шоненыт. Корем тӱреш, корнывожеш, тошто шӱгарла олмеш, лопан, купан кундемлаште пӧртым вераҥден огытыл.
Пӧртым кож, пӱнчӧ гыч утларак чоҥеныт. Чодырам ноябрь мучаште-декабрь тӱҥалтыште у тылзе годым руэныт. Пушеҥгым йӧртымӧ деч ончыч Юмылан пелештеныт. «Кожын тӱҥ вожшо кечывал велышкыла гын, пӧрт нӧлташ келшыше» калык палым шотыш налыныт. Руымо икымше пушеҥге эрвел могырыш йӧрлшаш улмаш. Ойӧрӧ-влакым шотыш налыныт. Кумалме верлаште пушеҥгым тӱкаш ок лий – зияныш логалын кертат. Шкет, корнывожышто кушшо, кукшо пушеҥге-влак «осаллан» шотлалтыт.
Чыла ямде лиймеке, негызым пыштеныт. Тидлан шочмо але изарня келшыше кечылан шотлалтыныт. Ныл лукеш пундышым шогалтеныт. Вара вӱмам погеныт. Тиде икте-весылан полышкалымаш манме лиеш. Пӧрт кече гай шокшо да тылзе гай тичмаш лийже манын, пурам чевер кечан игечыште, тичмаш тылзе годым веле шынденыт. Пурам кум кече нӧлтеныт.
– Икымше кечын кум нергем чоҥеныт. Марий калыкын тӱняумылымашыж почеш тиде ӱлыл тӱням ончыктен. Эрвел могырысо икымше нерге лукеш ший оксам, межым да шурно пырчым пыштеныт. Тиде лукеш юмылукым вераҥденыт. Поянлык толжо, кинде, суаплык лийышт манын, тукымын эн кугу ийготан еҥже Юмылан пелештен. Тыге ӱлыл тӱнялан надырым пуэныт. Кокымшо кечын авагашта марте нӧлтеныт: тиде айдеме тӱня манме лийын. Авагаштам пыштыме годым тыгак меж, пырче да окса дене надырым пуэныт. Суртын кугурак ийготан еҥже кумалтыш мутым пелештен. Мыжерышке киндым, ӱйым, кочывӱдым пыштен, авагашта йымаке сакаленыт. Вара кандырам руалыныт да суртозалан кӱпчык дене кучыктеныт. Кумшо кечын пашам мучашленыт. Пытартыш йыжыҥ Юмо дене кылдалтын. Тӱньык вес тӱняшке кайыме верлан шотлалтын, – ойла Дмитрий Александрович.
Тыге марий калык, пӧртым чоҥымо йӱлам радамын шуктен, икте-весым йӧратен, пагален, икте-весылан полышкален илен.
