Марий Элыште «Демос» поисковый отрядым Кугу Ачамланде сарыште увер деч посна йомшо салтак-влакым кычалме, нунын лӱмыштым пӧртылтымӧ, самырык тукымым патриотизм шӱлышеш воспитатлыме шонымаш дене 1990 ийыште чумырымо. Тудым Д.Я.Шипунов (снимкыште шинча) вуйлата.
– Самырык ӱдыр-рвезе-влак икымше гана Смоленский областьысе Вяземский районыш Всесоюзный Шарнымаш Вахтыш миеныт. Тушеч пӧртылмек, «Демос» отряд шочын, – ойла Дмитрий Яковлевич. – Студент, пашазе, военнослужащий-влак отрядыш шке кумылын ушненыт, кызытат тыгак. Отрядыш 10-15 еҥ погына. Каныш жапыште але каникул годым кычалме пашашке вашкат. Ондакшым Моско оласе «Судьба» историй да архив рӱдер дене пырля Калуга областьысе Юхновский районышто пашам ыштыме. Вара Моско ола гыч «Память метростроя» поисковый отрядын боецше-влак деке ушнымо. 2004 ий гыч шкевуя тыршена.
Кугу Ачамланде сар годым Москва, Смоленский областьлаште, Калуга, Тверь, Ленинград кундемлаште ятыр землякна увер деч посна йомын. «Демос» нине верлаште ятыр гана лийын. Кычалме паша деч посна краеведений сомылым шуктат. Военнопленный-влакын пӱрымашышт нерген 2009 ийыште «В списках не значится или Правда о пленных» шарнымаш книгам савыктен луктыныт. Тушко 800 утла землякнан фамилийже пурталтын. Тышеч 200 салтакын родо-тукымжым кычалын муыныт. 2014 ийыште «Пропавших возвращаем имена» книгам ямдыленыт. Тушто марий кундемыште шочын-кушшо 3 тӱжем утла салтакын фамилийжым муаш лиеш. Нине книга-влак районласе библиотекылаште аралалтыт. «Демосын» вес паша шӧрынжӧ – 1941-1945 ийлаште марий кундемысе шӱгарлаште тойымо салтак-влакын пӱрымашышт. Лишыл жапыште нунын нерген справочник сынан книгам ямдылаш тӱҥалыт. Самырык ӱдыр-рвезе-влак «Палыдыме герой» направлений почеш кычалме пашам шуктат. Ятыр земляк сар годым орден да медаль дене палемдалтын, но тидын нерген пален шуктыде, сӧй мландеш вуйжым пыштен. Кызытеш 200 утла салтаклан наградыжым пӧртылтымӧ.
– Кугу Ачамланде сарыште лийше ветеран-влак кажне ийын шагалемыт, – ойла Д.Я.Шипунов. – Тиде шучко жап нерген каласкалкен кертшыже-влак укеат улыт, манаш лиеш. «Демос» отрядын ӱдыр-рвезыже-влак, ятыр жап эртымеке, сӧй пасуш пӧртылыныт, мыняр-гынат шке шинчашт дене ужыныт, тунемше-влаклан чын историйым каласкален кертыт. Ӱжса, ме вашлиймашке уло кумылын миена.
30 ий жапыште «Демос» отряд да шукерте огыл студент-влак коклаште чумырымо «Воскресение» отряд Йошкар Армийын кок тӱжем нылшӱдӧ салтак ден командирын капшым кычалын муыныт да тоеныт. Увер деч посна йомшо 170 салтакын лӱмжым пӧртылтеныт. 1600 утла пудешт кертше арвер-влакым муыныт да МЧС пашаеҥ-влаклан пуэныт.
