Марий калык уста сонарзе улмыж дене ожнысек ойыртемалтын. Коваштым шӱташ огыл манын, урын шинчашкыже пикш дене тора гычак логалтен кертын. Икшывым ныл ияш гычак лӱйкалаш туныктеныт. Янлык шылым кочкыныт, а коваштыжым ужаленыт. Шергакан янлык коваште дене йозакым, варарак налогымат тӱленыт. Оксамат ожно коваште дене шотленыт. Мутлан, кумыр (кум ур) – ик ыр, латшымыр – 5 ыр.
«Рывыж лодак»
Ожно йоча-влакат, ачаштым, кочаштым ончен, сонарла модыныт. Ик тошто модыш дене тендамат палдарена. «Рывыж лодак» маналтеш. Модыш оралте воктен эртаралтеш. Модшо-влак кок тӱшкалан шелалтыт: рывыж да сонарзе. Оралтын ик лукешыже рывыж-шамыч погынен шогалыт. Тиде лукым пел оҥго семын ойырен, керемым шупшыт. Сонарзе-влак пел оҥгын тӱжвал велныже лийыт. Модышын шонымашыже тыгай: кажне сонарзе, черет дене мечым шуэн, пел оҥгышто улшо рывыжлан логалтышаш. Мечым логалтыме рывыж модыш гыч кораҥеш. Сонарзе-влак, черет дене ик гана «лӱйкалымекышт», рывыж-шамычым кучен пытарат гын, сеҥышыш лектыт. Огыт керт гын, сеҥалтшылан шотлалтыт. Тунам рывыж ден сонарзе-влак верыштым вашталтат. Модмо годым мечым кучышо сонарзе, рывыжым ваҥен, пел оҥго йыр коштын кертеш. Рывыж-влакат тышке-тушко куржталыт. Мече, кенета пырдыж гыч тӧрштен, рывыжлан логалеш гын, тудо «лӱялтшылан» шотлалтеш. Тыге йолташ-шамыч, еш дене модаш лиеш.
У тукым
Марий-влак кызытат сонарыш коштыт. Ты пашашке самырык-шамычат кумылын ушнат. Иктыж дене тендамат палдарем. Тиде Параньга район Олор ял гыч Кирилл Колесников (снимкыште).
– Изи годсек, еш дене погынен, ече, велосипед дене пӱртӱс лоҥгаш коштынна. Тиде мыйым «ужар тӱня» дек кумылаҥден. Ешыште сонарзе-влак лийын огытыл. Ачам ты шонымашым ашнен, но паша шуко улмылан кӧра кумылжо кодын. Тукым чӱчӱэм сонарыш коштеш. Еш пайремым эртарыме годым тиддене кылдалтше тӱрлӧ оҥайым каласкален. Тыге мыйым утыр кумылаҥден. Индешымше-луымшо класслаште тунемме годым чӱчӱэм да йолташыже-влак дене пырля ирсӧснам сонарлаш миенам. Мутат уке, тунам нимом лӱен омыл, но чонемлан моткоч келшен, – ойла рвезе.
Кирилл, латкандаш ийым темымекыже, сонарзын билетшым кидышкыже налын. Тыгак пычалым налаш кӱлшӧ документым ыштен. Ожно умдым, пикшым, кӱзым кучылтыныт гын, кызыт могай гына пычал уке. Кирилл эн ончыч ИЖ-43 кок йытыран пычал дене лӱйкален, кызыт – нарезной карабин дене. Тудлан тыгак ныл йолан йолташыже, западно-сибирский лайке урлык Алый пийже, полша. Пеш ушан: вӱд гыч лудым луктеш, шудо кокла гыч нуным лӱдыкта.
Куд ий сонарыш коштмаште Кирилл ятыр ирлудым, кӱдырым, курмызакым лӱен. Тыгак мераҥым. Икана кӱчыкпочым, шогалде, куд меҥгым поктен. Янлык, ярнымекше, сонарзын кидышкыже логалын. Тӱшкан сонарлымашкат кошташ йӧрата. Чодыраште янлык-влаклан кочмыверым келыштараш полшен. Февраль-март тылзылаште, кышам шотлен, кундемыште мыняр янлык илымым пален налын.
Сонар гыч таза пӧртылаш, лектыш лийже манын, кугезына-влак эре Юмылан пелештеныт. Кириллат тидым шотыш налеш.
– Пӧрт гыч лекме деч ончыч суртозалан пелештем: «Таче сонарыш каем. Тушеч сайын пӧртылаш йӧным ыштен, полшен шого». Кожлаш але вӱд воктеке мийымеке, Вӱдава, Кожла Ава, Кожла Кугыза деч полышым йодам, – ойла Кирилл.
Самырык рвезе чодыраште пӧртым чоҥаш шона. Тек шонымашыже шукталтеш.
Христина АЛЕКСАНДРОВА.
Фотом еш архив гыч налме.
