Ешыштына тамакым нигӧ огеш шупш. Кевыт воктене але чар-налтышыште аяран шикшым лукшо-влак эре улыт. Сандене южгунам кевытыш кайымемат огеш шу: тамак шикш деч вуем коршта. Вургемыштем ты шикшым кужу жап шижам. Тамакын шикшыже шупшдымо еҥлан кугу эҥгекым ышта мо?
Настя ИВАНОВА.
Морко, Коркатово.
Марий Эл Республикысе наркологий диспансерын ийготыш шудымо-влак дене пашам ыштыше психиатр-нарколог Н.Н.ДАНИЛОВА редакцийыш пурышо серышым лончылаш полша:
– Тамак шупшшыланат, воктене улшыланат эҥгекым ышта. Воктен шогышо еҥым «пассивный курильщик» маныт. 60 процент аяр таза айдемын организмышкыже шикш гоч пура. Йоча тамак шикшым шӱлымыж годым икымше гана ты аяр дене палыме лиеш. Шикш шодо, вуй корштымо да моло чер-влаклан ви-яҥашышт амалым ышта. Настян ешыштыже тамакым шупшшо уке, тудын организмже аяр ваштареш кучедалеш, сандене вуйжо коршта (южо еҥым укшинчыкта). Ача але ава тамакым шупшеш гын, йоча изинек тамак шикш дек тунемеш. Сандене кугыеҥ-влак-лан икшыве ончылно тамакым шупшман огыл. Уремыште шикшым лукшо еҥ воктеч йочам ко-раҥдыман.
– «Ик чӱчалтыш никотин имньым пуштеш», – ма-ныт. Айдеме тамакын кулышкыжо савырнаш ямде.
– Тамак моткоч чоя. Тудо эн ончыч шкеж дек савыра, ик жаплан кумылым нӧлта, вара уло тазалыкым лунчырта. Ты аяр дек самырык-влак писын тунемыт. «Шуп-шын ончемат, шуэм» шонат, но шкем эскерен огыт керт. Ик жап гыч организм аярым угыч йодеш. Айдеме кечеш 5-6 тамакым шупшеш гын, шке гыч чарнен кертеш. Лу наре гын – психолог-влак полшымо дене. Утларак шупшмо годым шуаш моткоч неле. Организмлан наркотик семынак эҥгекым конда. Эн ончыч нерв клетке-влакым пытара, вӱргорным иша. Вуйышто вашталтыш лиеш. Йочан тунеммыже начарештеш, писын мондаш тӱҥалеш, тӱткылыкшӧ йо-меш, койыш-шоктышыжо вашталтеш.
– Пытартыш жапыште самырык-влакын кидыштышт электрон сигаретым чӱчкыдын ужаш лиеш. Шукын ту-дым аярлан огыт шотло.
– Электрон сигарет – тиде тыгаяк тамак. Тудын составыштыже никотин ден ароматизатор улыт. Тамле пушан лийже манын, эфир ӱйым ешарат. Тудыжо айдемын организмышкыже иканаште шуко логалеш гын, самырык еҥ вуйушым йомдарен кертеш. Электрон сигарет аккумулятор (батарейке) дене пашам ышта. Йоҥылыш кучылтмо але вес амаллан кӧра пудештынат кертеш. Электрон сигарет зияным ок кондо манын ойлат гынат, ида ӱшане. Тудо виянрак аяр дек куснаш амалым пуа.
– Тамлен ончаш мо тарата?
– Кугыеҥ-влакын шупш-мыштым ужмеке, йоча у тамым пален налаш кумылаҥеш. Тӱшкаште ойыралт кодаш огыл манын, шупшаш тӱҥалын кертеш. Шкенжым кугыеҥ семын ужнеже.
– Тамакым шупшшо йоча дене могай пашам эртареда?
– Паша практикыштем тамакым шупшшо эн изи йоча 6 ияш лийын. Рвезын ачаже шупшын пытарыдыме тамакым, осалым шоныде, чара верыш пыштен коден. Эрге тамлен ончен. Тамакым шупшшо йоча-влак дене профилактике пашам эртарена. Кажне икшывым посна эскерена, урокым пуэна. Тидын шотышто врач, психолог-влак чот тыршат.
– Самырык-влаклан могай тыланымаш лиеш?
– Тамакым шупшаш ида тунем. Кызыт спорт дене кылым кучымаш, пеҥгыде тазалык верч шогымаш тӱҥлан шотлалтыт. Кеч-могай аярым тамлен ончаш темлыме годым эн ончыч шоналтыза. Йоҥылыш корныш логалында гын, полышым йодаш ида лӱд. Тидым анонимно ышташ лиеш. Кугыеҥ-влак, йочалан пример лийза.
Притче
Китано Гелеко, Эйхей храмын аббатше, ӱмыржӧ мучко нимолан шӱмаҥын огыл. 20 ияшыже годым кӱчен коштшыжла, корныеҥым вашлийын. Тудо Китанолан тамакым шупшыл ончаш темлен. Чот шужышо улмыжлан кӧра тореш лийын огыл. Тамак тамлын чучын. Тунам корныеҥ Китанолан тамакым пуэн коден. Тыгодым Китано шоналтен: «Тыге ракатланымаш шонкалаш чаракым ышташ тӱҥалеш. Тамак дек шӱмаҥме деч ончыч чарнен шогалман». Да тамакым кудалтен коден.
