Кугу Ачамланде сар нигєм чаманен огыл. Шучко пагытыште илыше изижат-кугужат, самырыкшат-илалшыжат «Чыла – фронтлан! Чыла – сеҥымаш верч!» ӱжмаш дене иленыт. Йоча-влакат ӧрдыжеш кодын огытыл. Война годым кушшо икшыве-шамыч шке вачӱмбакышт кугыеҥ-влакын сомылыштым пыштеныт. Пионер ден комсомолец-влак фронтлан чот полшеныт.
1946 ий 27 декабрьысе XVII областной комсомол конференцийын докладше гыч: «Пионер да комсомол-влак 109 тӱжем кисетым, нершовычым партизан да боец-влаклан Йошкар Армийыш колтеныт. Республикысе школла гыч 1646 посылке фронтыш каен. «Мариец» янда завод пеленысе школ гыч туныктышо да тунемше-влак госпитальыш да фронтыш 186 посылкым колтеныт. Художественный литературым поген колташ тунемше-влак шке таратеныт. Сар кайыме жапыште комсомол организаций да тунемше-влак деч госпитальлашке 16403 книга миен».
Йошкар-Оласе 10-шо, 9-ше, 6-шо, 7-ше да 4-ше №-ан школлаште тунемше-влак кеҥеж каникул жапыште колхоз пасушто, стройкышто, каучукым да пуым ямдылымаште пашам ыштеныт.
1941 ий 25 июльлан 1100 утла тунемше колхоз пасушто тыршен. Кеҥеж пагытыште 20120 йоча колхозышто пашам ыштен. Республикын 65511 гектарыштыже шӱкшудым сомыленыт.
У Торъял районышто йоча-влак 170 гектарыште шурным, 73 гектарыште йытыным погеныт.
Морко районысо школлаште тунемше-влак 1942 ийыште 7135 кечыдарым ыштеныт, 2588 тонн пареҥгым, 96 гектарыште шурным погеныт.
Килемар районышто тунемше-влак 234 пачам, 57 сӧснаигым онченыт.
1941 ий 12 августышто лекше «Марийская правда» газет тыге возен: «Звенигово районысо «Долгая старица» чодыра участкын пашаеҥже-влакын погынымаштышт имне ончышын 14 ияш ӱдыржӧ Лида Марасанова 200 теҥгеаш облегацийым конден: «Тиде облегацийым мыланем ачам пӧлеклен, да мый тудым оборонын фондышкыжо пуэм», – каласен».
1941 ий июльышто 6-шо класс деч вара шуко ӱдыр-рвезым фабрично-заводской (ФЗО) да ремесло школлаш тунемаш погеныт. Йошкар-Олаште ятыр военный завод да предприятий верланен. Йоча-влаклан кӱчык жапыште станок дене пашам ышташ тунемаш пернен. Нуно кугыеҥ-влакым алмаштеныт.
1942 ий 31 январьыште лекше «Марийская правда» газетыште 16 ияш Шура Андрияхина тыге сӧрен возен: «Шочмо кундемлан пайдам кондаш манын, лачымын да ӧрканыде пашам ышташ мутым пуэм». Николай Буянов йодмаштыже серен: «Токарьлан тунемнем. ФЗО-м тунем лекмеке, производствышто Стаханов семын талын пашам ышташ тӱҥалам». Игорь Бобков возен: «Мый шочмо эллан пайдам кондынем, сандене пашазе ешыш ушнынем». Кажне йоча фронтыш каяш ямде лийын. Кажнын пашаже сеҥымашым лишемден.
