9-11-ше класслаште тунемше-влак икмыняр кече гыч кугыжаныш экзаменым кучаш тӱҥалыт. Экзаменым ситыше баллан кучен кертам мо? Ом керт гын, мо лиеш? Кузе сайын ямдылалтман? Тыгай йодыш-влак экзаменлан ямдылалтше кажне ӱдыр-рвезым тургыжландарат. Ача-ава-шамычат икшывышт верч ойгырат. Экзаменлан ямдылалтме да шкем кузе лыпландарыме шотышто психолог Л.В.Каяткина икмыняр ой-каҥашым пуа.
– Любовь Вячеславовна, экзамен деч ончыч тургыжланымаш деч кузе кораҥман?
– Экзамен кеч-кунамат азапланымаш дене кылдалтын. Умылаш лиеш: йоча ончыкылыкшо нерген шона. Баллым шагал пога гын, шонен пыштыме верыш тунемаш пурен кертеш мо? Ала ача-аваже тудым вурсаш тӱҥалыт? Но икте изишак гына коляна гын, весе чонжым чот туржеш. Тыгай годым организмлан эҥгекым конден кертеш. Молан йоча-влак тӱрлӧ семын тургыжланат? Тидыже айдемын койыш-шоктышыжо, темпераментше дене кылдалтын. Мутлан, флегматик-влак шымарак улыт, кеч-мо гынат, шкеныштым ласкан кучаш тыршат. А меланхолик-шамыч чылажымат чонышкышт налыт. Экзамен тургымым куштылгынрак эртараш манын, икмыняр каҥашым темлем.
- Экзаменлан ончылгоч ямдылалташ тӱҥалман.
- Куштылгырак лийже манын, планым чоҥыман.
- Неле темым эн ончыч радамлыман.
- Посна теме дене ямдылалтме годым куштылгырак заданийла гыч тӱҥалман.
– Тунемме коклаште каналташат жапым ойырыман.
– Тиде чын. Айдемын психике состоянийже кечым чын радамлен моштымо дене кылдалтын. Ик жапыште малаш вочман, кынелман, кочман, тыгак яндар южышто жапым эртарыман, йолташ-влак дене вашлийман, чонлан келшыше пашалан жапым ойыраш мондыман огыл. Южо выпускник «Эрла гыч уремыш лекмым чарнем, экзаменлан гына ямдылалташ тӱҥалам» манын ойла. Тиде чын огыл. Шкаланат жапым ойырыман. Йӧратыме сомыл, жапым пайдалын эртарымаш тунемшым лыпландарат да кумылым нӧлтат.
– Ача-ава-влак мом шотыш налшаш улыт?
– Ача-ава-шамычын тӱҥ задачышт – икшывыштлан экзаменлан ямдылалташ сай йӧным ыштымаш, условийым келыштарымаш. Ешыште умылымаш, полышкалымаш озаланышаш. Йочам утыждене вурсыман огыл, мӧҥгешла, пеленже лийман да лыпландарыман. Книга ден тетрадь ончылно кужу жап шинча гын, чайым темен кондаш лиеш. Икшыве дене чон почын мутланыман. Тыгай годым тудо почылтшырак лиеш, тургыжланымашыж нерген ойлымек, чонжо ласкаҥеш. Шуко ача-ава йочажын уда могыржым веле шеклана да тидлан вурса. Мокталташ мондыман огыл. «Ик гана вурсет – кок гана мокталте» калыкмутым кажне ача-ава шарнышаш. Икшыве деке лишемын, «Тый кертат», «Мый тыланет ӱшанем», «Ме пырля улына» манман. Ача-ава йочаштлан полышкалыше, йолташ да пеҥгыде эҥертыш лийшаш улыт. Ойгырымыштым, тургыжланымыштым икшывыштлан утыжым ончыктышаш огытыл.
Кажне выпускниклан экзаменым сайын кучаш, шонымашке шуаш тыланем.
Пайдале каҥаш:
- Шукырак тарванылман. Мутлан, уремыште ошкылмо годым икмыняр метрым писынрак, вара уэш ласкан ошкылман. Тыге, капкыл мучко вӱр вашкерак кошташ тӱҥалеш, а вуйдорык деке шукырак кислород миен шуэш.
- Шоколадым экзамен деч 1-2 шагат ончыч кочман. Тудын действийже лач тынар жап гыч тӱҥалеш. Шоколад лыпландара.
- Экзамен деч ончыч ондакрак малаш вочман.
- Вачым да тупым тӧр кучыман. Тыгай позо шкем пеҥгыдын да ӱшанлын шижаш полша.
- Южым нер дене кӧргышкӧ налман да эркын гына умша гыч лукман.
