«Шомакын вийже кугу» манын каласыме ойым чылан паледа. Кушкылыш вӱдым шавыме годым поро я уда мутым ойлен, тудлан тӱзланаш полшаш але, мєҥгешла, чаракым ышташ лиймым колында? Оршанке школын 11-ше классыштыже тунемше Виктория Домрачева тидын нерген «Изучение передачи водой энергии слов при прорастании семян» шымлыме пашам возен. Тудлан биологийым да химийым туныктышо И.А.Максимова полшен. Ӱдыр «Ямде лий» газетын лудшыжо-влакланат палдараш кумылаҥын.
– «Вӱд – тиде илыш», – ойлат калыкыште. Тудын деч посна янлыкат, кушкылат, айдемат илен огыт керт. Тамже, пушыжо, тўсшє уке гынат, вийже моткоч кугу. Тўрлє уверым шарнен кодын, арален да шаркален кертеш. Ожнысо калык арам огыл вӱд дене тӱрлӧ йўлам шуктен, – ойла Виктория.
Япон шанчыеҥ Эмото Масару тӱрлӧ шомакым ойлымо годым вӱдын молекулжын кузе вашталтмыжым шымлен. Тидым шотыш налын, химий предметлан шӱман Виктория вӱдын вийжым тергаш кумылаҥын. Кум атым ямдылен. Икымшышке вич поро шомакым (мутлан, сай, поро, тау да молат) возен. Кокымшышко – удам (шыде, окмак, осал да молат). Кумшыш нимом серен огыл. Кажне атыш латвич шемшыдаҥ, вич кияр, кок кавун кичкылам пыштен. Вара возымо мут-шамычым ойлен, атыш вӱдым ешарен да окналондемыш шынден. Тыге лу кече почела кичке-влак дене кутырен. Мучаште нунын нерештмыштым таҥастарен.
– Могай иктешлымаш? Икымше атысе кичке-влак кокымшо деч писынрак нерешталтыныт. Кумшо атысе нєшмє-шамыч йӧршеш вараш кодыныт. Тиде йӱн дене меат авам дене пайдаланена. Тыландат темлена. Кушкыллашке вӱдым шавыме годым поро шомакым каласаш мондыман огыл, – ойла ӱдыр.
