Вуйчием – аралтыш

Шымакш, шурка, сорока, такия, шарпан, нашмак, теркупш – тӱрлӧ кундемыште илыше марийын шке вуйчиемже. Кажныже келге шонымашым арала, еш аралтышлан шотлалтеш. Тачысе кече марте чыла вуйчиемже аралалтын огыл гынат, марий калыкын тӱвыра поянлыкше ынже йом манын, вургемым, йӱлам шымлыше еҥ-влак улыт.

120 ияш такия – еш поянлык

Пошкырт кундем Нуриман район Кугу Шеде ял гыч ака-шӱжар-влак Людмила Матюшина (снимкыште), Ямига Калимуллина да Лидия Яшкузина 2012 ийыште этнотӱвыра рӱдерым почыныт, кандаш ял дене кылым кучат. Рӱдерыште куымо, йыдалым пидме, марий тӱр пӧлка-влак пашам ыштат. Лидия Сабанаевна мастар коча деке йыдалым пидаш тунемаш  лӱмын коштын. Людмила ден Ямига Сабанаевнамыт йоча-влакым тӱрлӧ арверым ышташ кумылаҥдат, тӱрлымӧ техникым шымлат.

– Ме Пошкырт кундемысе марий-влакын ожнысо вургемыштым погена, нунылан у илышым пуэна. Марий ӱдырамашын пашажым,  йӱлажым аклена, арален кодена. Такия,  шарпан,  марлан кайыме шовыч да моло вургем нерген самырык-влаклан палдарена. Кугезе ковамын шӱдӧ ияш шовыржым тачат пайремыш чием,  а такияже 120 ияш. Такиян вийже моткоч кугу. Ожно еҥ,  суртыш пурымеке,  пырдыжыште кечыше такиям ужын гын, лӱдын. Туддене айдемым лупшалат гын,  черлана, маныныт, – ойла Людмила Сабанаевна.

Ака-шӱжар-влакын погымо тоштерыште 1847 ийысе ший окса гыч ыштыме арвер-влакымат ужаш лиеш. Нуриман районысо яллаш коштын, тӱрлӧ материалым поген чумырымо альбомат шергаканлан шотлалтеш.

Пермь кундемыште илыше марий-влакын ожнысо вуйчиемыштым, вургемыштым Г.А.Панькова (снимкыште) арала. Кызыт Галина Ан-дреевна такиям шке ышта.

– Ожно нужнарак ешыште такия кажныжын лийын огыл. Тудым лач сӱаныш чиеныт. Марлан  кайыше ӱдырлан такия ӱмбак солыкым пидыктеныт. Тыге ӱдыръеҥ ватыш савырнен, – ойла  кидмастар.

Сандалык дене кыл

Советский район Шуймучаш ялыште илыше Р.С.Зайцева тошто марий вургемым, вуйчиемым тоштерыш чумыра.

– Мыйын шонымаште, шымакш скиф калыкын йӱлаж гыч лектын. Нуно, шуркам иземден, шымакшым ыштеныт. Капюшон семын лийын манмымат колынам. Тудым пӧръеҥат,  ӱдырамашат чиеныт. Вара вуйчиемым тӱрлӧ тӱр дене сӧрастараш тӱҥалыныт. Тидын шотышто тӱрлӧ шонымаш уло: ик могырым – кошар вуйжо сандалык дене кылым кучымым ончыкта, вес велым – пӧртла коеш. Сандене ожнысо вуйчиемыште тӱрым пӧрт семын тӱрленыт, а пӧрт сандалыкыш ончен.

Шукерте огыл тошто пӧрт тувырашыште азан вуйчиемжым (снимкыште) муынам. Тудо ешнан аралтышыже, – ойла Римма Степановна.

Р.С.Зайцеван чумырымо ончерыште шӱдӧ ияш, 50-60 ий ончычсо вуйчием-влак аралалтыт.

Ойыртемалтше, тӱрлӧ тӱрлеман вуйчием-влакым ончен, марий калыкын эртыме корныжо лудалтеш.