«Ачай, пєртылметым вучем»

Шоныдымын-вучыдымын элышкына туткар жап толын. Украиныште эртаралтше спецоперацийлан кєра ятыр еш гыч эрге да ача-влак шочмо эл ончылно порысыштым шукташ каеныт. Шукын шке кумылын тарваненыт. Мӧҥгыштє ача-авашт, пелашышт, изи икшывышт кодыныт. Кеч кугыжаныш могырым ятыр полыш (ешлан оксам, кредит уло гын, «каникулым» пуат; 5-11-ше класслаште тунемше-влакым да студент-шамычым кечеш ик гана яра пукшат; ешыште улшо еҥ-влакым санаторийышке канаш яра колтат; икшыве-шамыч кугыжаныш тєнежлаште эртаралтше кружоклаш, секцийлаш яра коштын кертыт да молат) пуалтеш гынат, неле пагытым кузе илен лекташ? Ача-ава, пелаш-влак пеҥгыде улыт гын, икшывыштлан тиде пуламыр жапым кузе чыташ? Спецопераций, мобилизаций нерген йочалан кузе умылтараш? Чын шомакым кузе муаш?

Теве Морко район Тыгыде Морко ялыште илыше Ивановмыт ешланат нине йодыш-влак палыме улыт. Каласен кодыман, ты ял гыч ятыр еҥ спецоперацийыш каен. Нунын коклаште – сержант Ф.Л.Иванов. Феликс Леонидовичым Айвика пелашыж ден Ксения ӱдыржє ужатеныт. Тидын нерген Айвика Рудольфовна дене мутланышна.

Пелашемым 30 сентябрьыште наҥгаеныт. Тудо боевой кумыл дене каен. «Ме огыл гын, элым кє аралаш тӱҥалеш?» – ойлен. Ксения ӱдырна 2-шо номеран Морко школын визымше классыштыже тунемеш. Шортеш, кызытат эре ойгыра. Ачажын тазалыкше верч тургыжлана. Тыгодым эл ончылно порысым шукташ кӱлмым сайын умыла. Телефон дене йӧн лийме семын  кутырат. Ксения тудлан кажне гана ик ойсавыртышым ойла: «Ачай, пӧртылметым вучем». Ульяновск олаш наҥгайымекышт,  тушко миен толынна. Ксения пеш йывыртен. ™дыремым кертмем семын лыпландараш тыршем: «Ачат дене чыла сай лиеш». Тидлан моткоч  ӱшанена да Юмылан пелештена, – ойла ава.

Ава ӱдыржылан эн лишыл. Кӱлешан шомакымат муын кертеш, жапыштыже умылтарен мошта. А школышто тудо шкенжым кузе куча? Ача деч ик жаплан ойырлымын кышаже тунеммаште, койыш-шоктышышто палдырна мо? Тидын шотышто Ксениян класс вуйлатышыже, марий йылмым туныктышо М.В.Михайлова тыге ойлыш: «Койыш-шоктышыж дене Ксения утыжым вашталтын огыл. Но утларак шонкалышыла, шагалрак мутланышыла коеш. Тугак сайын тунемеш. Пырля тунемме ӱдыр Ксениялан кугу эҥертыш, очыни. Нуно коктын ака-шӱжар гай улыт. Ксениям школышто яра пукшат. Кугыжаныш могырым тиде кугу полыш, шонем. Школыштына психолог уке. Тыгай икшыве-влак дене посна пашам ыштат гын, куштылгырак лиеш ыле».

Пуламыр пагыт кунам-гынат пыта. Мландымбалне уэш тыныс илыш лиеш. ™дыр-рвезе-влак, еш дене погынен, ӱстел йыр шинчын, чон почын кутыраш тӱҥалыт. Ача икшывыже, пелашыж пелен лиеш. Тидлан моткоч ӱшаныман.

Калыклан психологий ден педагогике да социал полышым пуышо «Доверие» республикысе рӱдерын психолог-педагогшо Т.О.СОЛОВЬЁВА тидын шотышто икмыняр ой-каҥашым пуа:

•Ава-влак мобилизацийын мом ончыктымыжым, молан кӱлмыжым шке раш умылышаш улыт. Вич ий марте икшывылан тыгай умылымаш тӱҥ огыл да умылтарашат ок кӱл. Тудын шучко улмыж нерген каласкалыман огыл. «Ачат пашашке кужу жаплан кая», – манын ойлыман. Вич ияш деч кугурак-шамычлан чыным ойлыман. Шке гыч утым шонен лукман огыл. Тулан пасушто ачан кӱлешлыкшым умылтарыман. «Ачат – герой» манын, кумылжым нєлтыман.

•Йочалан тургыжланымым, шинчавӱдым ончыктыман огыл. Тудын дене пырля жапым шукырак эртарыман: урокым ыштыман, модман, уремыште коштман.

•Икшыве ачаже коден каен, тудым йєратымым чарнен манын шонен кертеш. Умылтарыман. Чӱчкыдын єндалман, утларак кутырыман, кӱлеш годым мокталтыман.

•Йоча ачажым ужатышаш, но тӱшкан погынымо верышке наҥгайыман огыл. Мєҥгыштє єндалман да ойлыман: «Тый полышкалышылан кодат. Аватын мутшым колышт. Мый вашке пєртылам». Сар нерген шомак лийшаш огыл.

•Кугурак ийготан йоча-влак ачашт дене телефон дене кылым кучен кертыт.