Аватмут шӱкшудо гай

Школ кудывече, модмо вер воктеч эртен кайыме годым ӱдыр-рвезе-влакын кутырымаштышт аватмутым чӱчкыдын колаш лиеш. Эсогыл ик ойлончышто икмынярым кучылтыт. Тидын шотышто Калыклан психологий ден педагогике да социал полышым пуышо «Доверие» республикысе рӱдерын психолог-педагогшо Т.СОЛОВЬЁВА (снимкыште) дене кутырышна.

– Йоча-влак аватмутым молан кучылтыт?

– Ӱдыр-рвезе-шамыч ача-аваштым ончен тунемыт, нунын гай лияш тыршат. Уремышке лекмеке, йолташыштын «вурседылмыштым» колыт. Нине шомак-влакым писын шарнен кодыт да кучылташ тӱҥалыт. Тыге шке векышт савырынешт. Ача-ава шуко жапым пашаште эртарат але когы-ньышт коклаште умылыдымаш озалана гын, кугыеҥ-влак икшывыштлан кугу тӱткышым огыт ойыро. Тыгай годым йоча аватмут дене кутыраш але шкем удан кучаш тӱҥалын кертеш. Ача-ава лач тыгодым «ылыжыт»: вурсаш, йодышташ, тӱрлӧ нерген мутланаш таранат. Ӱдыр-рвезе-влак кугурак класслаште шке таҥашышт-шамыч деч ынешт ойыртемалт. Нуным пагалышт да кылым кучышт ма-нын, йолташышт дене тӧр лияш шонен, аватмутым кучылташ тӱҥалыт. Адакшым кызыт книгам, газетым, журналым шагал лудыт. Мут шапашышт поян огыл. Тыге ойлончысо шомаклам аватмутла дене ушкалат.

– Икшывым аватмут деч кузе утараш?

– Тиде ийгот деч шога. Кок-ныл ияш годымак ньога аватмут дене мутлана гын, тудым вурсымо, «Тыге сай огыл» манын умылтарыме огеш полшо. Ача-авалан вес йоча ӱмбаке ончыктен ойлыман: «Ой, ончо, тиде рвезе кузе вурседылеш. Ах, аважым вожылмашке пурта!» Тиде ийготышто икшыве-влак вес еҥын койыш-шоктышыжым ончен, ача-аван шомакыштым шотыш налыт.

Ныл-вич ияш йоча дене утларак мутланыман. «Уда шомакым сай еҥ огеш кучылт, «четлыкыште» шинчыше, кочывӱдым подылшо веле тыге ойла. Шӱкшудо гай шомакетлан вес еҥ нелеш налеш. Тыйым перат гын, шортат вет? Шома-кетат вес еҥым шортарен кертеш», – манын умылтараш лиеш.

Куд-индеш ияш-влак шкеныштым кугыеҥла кучаш тыршат. Тидым ончыкташ йочалан вес йӧным темлыман: «Кевытыште мом налаш кӱлеш, айда кагазыш радам дене возена. Коватын шочмо кечыже лишемеш. Могай пӧлекым ямдылена?» Тыгай пример-влак ятыр улыт. Чон почын кутырашат мондыман огыл. Тылеч посна соцкыллаште йочан кӧ дене мутланымыжым, тушто мо нерген лудмыжым эскерыман.

Кугурак ийготан-влак дене поснак тӱткӧ лийман. Келшыше йӧным, шомакым эплын кычалман. Нунын дене ятыр жап пырля лияш тыршыман, кутырыман, сай фильмым ончыман. ™дыр-рвезе-влакын кумирышт, йӧратыме пашашт ваштареш лийман огыл. Ават-мутым мӧҥгыштӧ кучылтыт гын, йӱкым кугемдыде, тыге каласыман: «Тыланет келшен огыл? Тый сыренат? Тидым вес шомак дене каласаш лиеш. Тыгай мут пылышым пӱчкеш».

В.В.АЛЕКСЕЕВА, Советский район Кодам школышто директорын воспитаний паша шотышто алмаштышыже:

– Мыйын шонымаште, кызыт кажне еҥ аватмутым колеш: я уремыште, я мӧҥгыштӧ, я вес верыште. Чаманен каласаш логалеш, школыштат тыгай шомак-влак шоктат. Тыгай годым нунын деч аватмутым кучылтмо амалым рашемдем. Тылеч вара увер але класс шагатым эртарем. Южо икшыве шомакын мом ончыктымыжым палыде кучылтеш улмаш. Тиде еш дечат шога.

С.Ю.АНТОНОВА, Шернур посёлкысо «Сказка» йочасадын воспитательже:

– Икшывем-влак деч тыгай шомакым нигунам колын омыл. Йочасадыште да уремыште уда мут-шамыч южгунам шоктат. Мыйын шонымаште, чылажат еш гыч тӱҥалеш. Ме аватмутым огына кучылт. Ача-ава йочалан пример лийшаш улыт, шонем. Икшывылан кугурак тӱткышым ойырыман. Уда тӱшкашке ынже логал манын шекланыман.