Салтак тидын нерген ны шонен, ны пален, ны мужедын огыл. А тудын нерген чап курымла дене ила.
Тиде Кугу Ачамланде сарын пытартыш кечылаштыже лийын. Берлинын рӱдыжӧ марте километр огыл, а икмыняр метр кодын. 8-ше гвардейский армийын салтакше-влак пытартыш сӧйлан ямдылалтыныт. Нунын коклаште салтак Николай Масалов лийын. Тудо 220-шо гвардейский стрелковый полкын тистыжым нумалын.
Салтак-влак бойыш тарванаш сигналым вучат. Воктенак площадь. Площадь деч вара – кӱвар. Тушман тушан миным шынден. Эҥер вес велыш вончаш манын, салтак-влаклан ты кӱварым налман. Ала-кушто лӱйкалыме, пудештарыме йӱк-йӱан шокта. А тыште шып. Кызытеш. Жаплан. Трукышто, тымыкым лугыч ыштен, йоча магырыме йӱк шергылте. Салтак-влак чытырналт кайышт.
– Мутти! Мутти! – кычкырыме йӱк уэш-пачаш шоктыш.
– Изи ӱдыр, – ала-кӧ пелештыш.
Салтак-влак шинчашт дене йырым-йыр кычалыт. Кушто гын тудо?
– Мутти! Мутти! – адакат шергылте.
Ындыжым салтак-влак умылышт: йоча йӱк кӱвар велым йоҥга. Но шкеже ок кой. Масалов командир деке лишеме:
– Икшывым утараш разрешитлыза.
Командир ик тат шып шогыш, ала-мо нерген шоналтыш да мане:
– Лиеш, сержант Масалов.
Масалов кӱвар деке нушкеш. Тунамак фашист-влак пулемёт гыч лӱйкалаш, гранатым кышкаш тӱҥальыч. Салтак асфальт пелен пызна, лаке гыч лакыш, ик кӱ гыч весе деке нушкеш.
– Мутти! Мутти! – тугак йӱк шокта.
Теве Масалов пел корным, кок-кумшо ужашым эртыш. Эше изишак кодын. Уло капше дене кынелын шогале да кӱвар велке чымалте, кӱвар воктенысе гранитан пырдыж тудым пуля деч утарыш. Йолташыже-влак Масаловым йомдарышт. Йочанат йӱкшӧ шыпланыш. Ик минут эртыш, кокыт… визыт. Салтак-влак тургыжланаш тӱҥальыч. Лӱддымӧ салтаклан пуля логале мо? А изи ӱдыр дене мо лие?
Умбакыже вучат. Шинчам пыч ыштыде, кӱвар велке ончат. Теве Масалов койылалтыш. Кидыштыже – изи ӱдыр.
– Илыше! – салтак-влак кычкыральыч. – Илыше!
Тунамак команде йоҥгалте:
– Масаловым петыраш! Тулым почаш!
Салтак-влак автомат да пулемёт гыч лӱйкалаш тӱҥальыч. Пушко гыч лӱен колтышт – пуйто салтаклан тулсавышым пуат. Масалов толын шуо. Пеленже немыч ӱдырым конден. Площадьым вончымышт годым фашист-влак икшывын аважым пуштыныт. Изи ӱдыр салтак деке пызна, нюсла. Тудлан иктаж кум ий. Салтак-влак Масаловым йыр авырен нальыч. Немыч ӱдырым эскерат, шортмыжым чараш тыршат. Парняшт дене казавачам ончыктылыт:
– Кая тӱкан каза…
Изи ӱдыр салтак-влакым ончыш, ончыш: теве-теве эше виянрак шортын колта, шонет. Но уке, немыч ӱдыр шыргыжале, шортмыжым чарныш.
Шучко сар пытен. Немыч калыкым фашист тӱшка деч утарыше совет салтак-влаклан Берлинысе ик эн мотор паркыште памятник шога. Кӱкшака верыште – гранитан пъедестал. Тушан кидешыже изи ӱдырым кучышо салтакым вераҥдыме. Салтак ны шонен огыл, ны вучен огыл. А лектын тыге: кавашке той гай нӧлталтын.
