Лум йымалнат илат

Пушеҥге ден кушкыл-влак кислородым луктыт. Юалге игече толмеке, пеледыш, шудо кошкат, нӧрен шӱйыт. Пушеҥге лышташлажым «кудашеш». Телым чыланат лум дене леведалтыт. Туге гынат шошым уэш ылыжыт, кузе тыге? Палаш оҥай, телым кислород кушеч лектеш? Нине йодыш-шамычлан вашмутым Юрино район Марьино школышто биологийым да химийым туныктышо, «Идалыкын туныктышыжо» республикысе конкурсышто сеҥыше В.В.Дружинина пуа:

– Кушкыл-влак шошо марте огыт коло. Клеткышт ден тканьышт йӱштылан келыштаралтыт. Лышташлаштышт вӱд иземеш. Шке семынышт малат. Тыге кӧргыштышт ий ок нал. Пушкыдо лум нунын вожыштым арала, йымалне левырак южым куча. Южо кушкылын вожшо кутышеш кушкеш, мланде йымак ок кай. Тидат полша. Икияш пеледышын вургыжат, вожшат пытат. Но саскаж ден нӧшмыжлан кӧра шошым уэш лектеш. Шукияш кушкыл-влак пареҥгыштлан кӧра илен кодыт.

Лышташ-влак йогат, кушкыл-шамыч малат гынат, кислород телым 0,01 процентлан веле иземеш. Мландын ик полушарийыштыже шошо озалана гын, вес вере – кеҥеж. Тыге кислород тӱня мучко шарла. Миллион ий жапыште шапашыжат ятыр погынен шуктен. Тыгак иман пушеҥге-влак кислородым идалык мучко луктыт. Вӱдысӧ кушкылынат (водоросль) надырже кугу. Садлан ме кеҥежымсе семынак куштылгын шӱлен кертына.
Х.ТОКПУЛАТОВА.