Марий калык курым-курымла дене вольыкым ашна. Ушкал марий ешын тӱҥ эҥертышыжлан шотлалтеш. Тудо ешым шӧрдорык дене сийла. Теле мучаште презым вучаш тӱҥалыт. Ушкал лиймеке, марий калык Тувыртыш пайремым эртара. Тиде йӱлан ойыртемжым самырык тукым палышаш.
Башкортостан Республик Мишкан район Ленинский ял гыч чолга марий ӱдыр Карина Гильманова школышто тунеммыж годым, Караидель район Ашкыч ялыште илыше коваж деч йодыштын, изирак шымлыме пашам возен.
– Ушкалаш презе жап деч ончыч шочын кертеш гын, ӱшкыжаш кум кечылан варарак лийын сеҥа. Ожно презым пӧртыш пуртеныт улмаш. Тыгодым кутырен огытыл, презе ломыжаш тӱҥалеш манын шоненыт. Коҥга гай кугу лийже манын, тушко тӱкеныт, – ойла Карина.
Ушкал лиймеке, икымше лӱштышым ту-выртышлан кодат. Кишшӧр нугыдо да нарынчалге лиеш. Тудым кум кече погымеке лугат, шинчалым пыштат. Тыгак муным ешараш лиеш. Вара шокшо коҥгаш шындат. Южо еҥже шӧрыш оксам пышта. Тувыртышым кочмо годым эскерат: окса ӱдырамашлан логалеш гын, вес ийлан ушкалаш презе шочеш; пӧръеҥлан гын, ӱшкыжашым вучыман. Иктаж кум кече гыч шӧр ошалга. Ушкалаш шочеш гын, индеш лӱштыш гыч шӧрым кочкаш лиеш, ӱшкыжаш шочеш – шым лӱштыш гыч, маныт.
Тувыртыш ямде лиймеке, еш дене ӱстел йыр чумыргат, родо, пошкудо-влакым ӱжыт.
– Караидель велне Оварчык пайрем маныт. Ковам пайремлан мелнам кӱэштеш, пурам шолта, комбо шӱрым да моло тӱрлӧ марий кочкышым ямдыла. Тудын мутшо почеш, тувыртыш оварген кӱэш. Презе тиде кочкыш семынак оварен кушшо, ушкалат сайын кочшо, озажым куандарыже, маныныт, – ойла Карина.
Ешыште эн кугу ийготан еҥ эн ончыч Юмылан пелешта. Вара, презе пеҥгыде, таза лийже манын, тувыртышым киндыш пыштен, эн ончыч тудлан пукшат. Ушкалым шере кинде дене сийлат. Тунам ушкал кычалтыл огеш кошт, кӱтӱ гыч темше пӧртылеш манын ӱшанат. Сайын кочшо манын, тувыртышан кӱмыж йымаке шудым але пырчым пыштат. Уна-влаклан шер теммеш кочкаш кӱштат. Нуно, тувыртышыш оксам пыштен, тыланымашым ойлат: «Ушкалда памаш гай шӧран, лавыра гай ӱян лийже. Вольык ынже черлане. Озаже нуным ашнаш, шудым ямдылаш таза лийже». Уна-влак, ушкал шуко шӧрым пуыжо манын, тувыртышым кочмо годым тувырын кӱшыл полдышыжым мучыштарат. Илыш поян лийже манын, совлам комдык пыштат.
Пӧрт Кугыза ден Пӧрт Кувалан, вольыкым ашныше Юмылан тауштен, тувыртышым тулыш кудалтат. Вольыкым ончаш полшымылан Вӱта Кува ден Вӱта Кугызаланат тауштат. Тыгай йӱлам Башкортостан Республикыште веле огыл, Марий Элын кажне гаяк районыштыжо шуктат. Теве Морко район Кугорнӱмбал ял гыч шуко шочшан Дмитриевмыт еш (снимкыште) тиде пайремым ий еда чон вургыжын вуча.
Ойӧрӧ-влак
•Кочмо годым оварчык кӱмыжым ик вер гыч вес верыш кусаркалаш ойӧрӧ – ушкал лӱштымӧ годым чумедылаш тӱҥалеш.
•Тувыртышым кочмо деч вара вӱдым але чайым йӱаш ок лий – шӧр вишкыде лиеш.
•Оварчыкым кӱзӧ дене пӱчкат гын, ушкалын чызыже шелеш.
