Кумдан палыме историй шанче доктор Д.И.Копылов тыге возен: «Шочмо элнам – Российым – шокшын йӧратена. Но шочмо кундем дек кажнынан ойыртемалтше шижмаш. Тушто ме шочынна, тунемынна, паша корнынам тӱҥалынна. Тиде ачанан, аванан шочмо верышт, тиде мландым ме аралышаш да тӱзатышаш улына». Ты шонымаш дене Оршанке район Кугу Ӧрша школышто 7-ше классыште тунемше Виктория Мальцева тӱрыснек келша. Арам огыл руш йылмым да литературым туныктышо Т.Н.Мальцева дене пырля «Топонимы моей малой родины» шымлыме пашам возеныт. Ӱдыр ты паша дене Оршанке районын шочмыжлан 100 ий теммылан пӧлеклалтше «Именами славится Оршанка» краеведений конференцийыш ушнен.
– Кызыт самырык еҥ-влак ялын, эҥерын, ерын, курыкын лӱмышт кузе шочмо нерген огытат шоналте. Мыланем эре оҥай лийын. Кидыш блокнотым, ручкам налын, шочмо ял мучко кает, илалше еҥ-влак деч йодыштат гын, шуко ум пален налат. Кугу ӧрша ялемын лӱмжӧ ӧрша эҥер дене кылдалтын. Ожно куд урем лийын. Ксенофонт Мальцевын икымше памашым почмыжлан кӧра уремым Памаш лук маныныт. 1930 ийыште чыла пӧрт йӱлен. Кугу сола – тӱҥ урем. Тыште ожно кевыт, медпункт, книгагудо, клуб верланеныт улмаш. Кызыт ты тӧнеж-влакым тошто йочасад оралтыш кусареныт. Патиш сола уремым Патиш пӧръеҥ лӱмеш пуэныт. Тудо тушто икымше пӧртым чоҥен. Тыгак Пигол сола, Качыри мучаш да молат лийыныт. Кызыт южо уремжым калык тыгак лӱмда, но документ почеш нуно вес семын маналтыт, – ойла Вика.
Чолга ӱдыр сылне вершӧр дене кугешна. Шуко верже кызыт уке гынат, калык шарна. Йолаш эҥер, Шем эҥер, Карасим олык, Овда корем нерген шарнымашым арала.
Жап эрта, эҥер, пӱя, ер кошкат, пасушто, олыкышто чодыра кушкеш. Вершӧр уэмдалтеш, лӱмжӧ мондалтеш. Тыге ынже лий манын, марий ӱдыр шочмо кундемым шымлаш ӱжеш.
Х.АЛЕКСАНДРОВА.
Снимкыште: Т.Н.Мальцева, Вика да Оршанке районысо туныктыш пӧлкам вуйлатыше Н.С.Москвина.
Фотом школ архив гыч налме.
