Ӱдыр-рвезе-влак писын нелеш налыт, шортыт, сырат, икте-весе коклаште умылыдымаш лектеш. Молан тыге лиеш? Ача-ава-шамыч тыгодым шкем кузе кучышаш, икшывыштлан кузе полшышаш улыт? Тидын нерген Йошкар-Ола гыч психолог, гештальт-терапевт Л.В.Каяткина (снимкыште) дене мутланышна.
– Любовь Вячеславовна, йоча да подростко-влаклан шке кумылыштым (эмоцийым) кӱлеш годым шылташ, шкем кучаш молан йӧсӧ?
– Шкем кучен мошташ тунемаш шуко жап кӱлеш. Ача-ава, воспитатель, туныктышо-влак полшышаш улыт. Икшыве дене кумыл нерген мутланыман, тӱрлӧ правилан модыш дене модыктыман, шкем кучаш туныктышо технике дене пайдаланыман. Кум-ныл ияш йоча кузе коймыжым изиш гына умыла. Куд-шым ияш годым саморегуляций вияҥаш тӱҥалеш. Подростко-влак шукыж годым шкем кучен моштат, но южгунам тидым ышташ нелырак.
– Ача-ава изиш пеҥгыдынрак ойлат гын, шукышт вигак нелеш налыт. Тыге ынже лий манын, нуным кузе чын куштыман але нелеш налыт гын, мом ыштыман?
– Кажне йоча, кугыеҥат вес еҥын иктаж-мом ойлымыж годым мутым гына огеш кол, эше могай кумыл дене каласымыжым шижеш. Шукыж годым ме чонлан келшыдыме шомаклан огыл, кузе пелештымылан нелеш налына. Кӧлан чӱчкыдын кугу йӱкын ойлат, тудо икмыняр жап гыч нелеш налмым чарна. А кӧ дене лыжган мутланат гын, пеҥгыдынрак ойлымылан кумылжо вигак вашталтеш. Йоча-влак тӱрлӧ улыт, садлан кажныжын койыш-шоктышыжым шотыш налын кутырыман. Кеч-могай пеҥгыде ойым кӱлешан интонаций дене каласена гын, йоча умыла, да кумылжат ок воло. Икшыве мемнан ой дене огеш келше гын, тидын нерген мутланыман. Южгунам, чынжымак, йочалан пеҥгыдын каласаш кӱлеш. Тудо ача-аван ойышт тӱҥ манын палышаш.
– Икшыве-шамыч сеҥалтыт, уда отметкым налыт, йолташышт дене сырат але вес нелылык лектеш гын, шинчавӱдым йоктарат. Ача-ава-влаклан шортмыштым чарыман?
– Йоча иктаж-молан кӧра шортеш гын, чарыман огыл. Тыгодым шагалрак мутым ойлыман. Тӱҥжӧ – пелен лийман. Ӧндалыкта гын, ӧндалман. Шортын чарнымекше, чоным корштарыше ситуаций нерген мутланаш, кумылжо нерген йодаш келшен толеш. «Молан адак шортат?! Шортметым чарне!» манына гын, вескана тудо «петырналтеш» да нимом огеш каласе. Садлан кумылым нӧлтышӧ шомакым икшывылан чӱчкыдынрак ойлыман.
– Южо ситуаций годым икшыве-влак истерикым тӱҥалыт. Молан тыге лиеш, кузе чарыман?
– Йоча кычкыраш, шорташ тӱҥалмеке, ача-ава лыпландарышаш. Мутлан, тыге йодман: «Ме тыланет модышым налын огынал, садлан сыренат?» Тыгодым икшыве кугыеҥын умылымыжым шижеш. Йоча изирак ийготан гын, тудлан иктаж-мом оҥайым ончыкташ але каласкалаш лиеш. Лыпланыже манын, ӧндалаш, вӱчкалташ, пырля шӱлаш (нер гоч южым налаш да умша гыч лукташ) келшен толеш. Икшыве иканаште лыпланен ок керт, тидлан жап кӱлеш. Йочан истерикыж годым «Мый тыйым уремыш луктын колтем», «Вес еҥлан пуэм», «Мыланем тыгай йоча ок кӱл» манын нигунам ида ойло. Чонжо лыпланымеке, мутланаш кӱлеш.
– Подростко ийготышто эмоций молан поснак кугу?
– Ты ийготышто организмыште да психикыште гормон дене кылдалтше вашталтыш вияҥеш. Тестостерон ден эстрогенын уровеньышт кӱзен кая. Тидын дене йоча-влакын кумылышт да койыш-шоктышышт кылдалтыт. Вуйдорыкысо южо ужаш эше вияҥын шуктен огыл, садлан кумылым «шылташ» неле. Ешыште икшыве эҥертышым ок шиж гын, эмоцийым кучаш эшеат нелырак.
– Йочан кумылжым аклыман. Но эре тудын семын ышташ ок лий. Тыгодым ача-авалан кузе полшыман?
– Йоча да ача-ава кокласе кыл вертикальный. Икшыве изи, а ача-ава кугу улыт. Кӧ кугурак, тудо чылалан мутым куча. Йоча шонымашыже, кумылжо нерген каласен кертеш. Ача-ава-влак тидым шотыш налыт, но иктешлымашым садак кугыеҥ-шамыч ыштат. Йочан шонымашыже нунын деч йӧршын ойыртемалтеш гын, молан тыгай пунчалым лукмышт нерген радам дене умылтарышаш улыт. Икшывым ончен-кушташ ныжылге кумылан, умылышо да полшышо лийман. Кӱлеш годым пеҥгыдылык нергенат мондыман огыл.
Христина АЛЕКСАНДРОВА мутланен.
Фотом еш архив гыч налме.
