Марий Турек район Кугу Карлыган ялыште марий, руш, одо, татар калык-влак келшен, икте-весын тӱвыраштым, йӱлаштым жаплен илат. Нуным «Зардон» (™жара) одо калык фольклор ансамбль иктеш ушен. Тудым 1975 ийыште В.Н.Алексеев чумырен.
Тачысе кечын «Зардон» ансамбль – калык мурым, куштымашым, йӱлам шымлыше да калыкым палдарыше шкешотан мастаргудо, самырык-влакым куштышо коллектив. Ансамбльын кызытсе художественный вуйлатышыже, Марий Эл Республикысе тӱвыран сулло пашаеҥже М.А.Главатских коллективым вияҥдымашке кугу надырым пыштен.
Кок тукым
Ансамбльыште – кок тӱшка: иктыже кушта, весыже мура. Кушташ Карлыган школын кугурак класслаштыже тунемше-влак коштыт. Кугу Карлыган ялысе тӱвыра пӧртыштӧ пашам ыштыше-шамыч калыкым сылне мурышт дене куандарат. Ансамбльыште паша идалык мучко шолеш.
– Ме арнялан кум гана вашлийына. Ансамбльыште самырык ден илалше-влак пашам келшен ыштат. Чаманен каласаш логалеш, кугурак ийготан-шамыч ий гыч ийыш шагалемыт. Фольклор поянлык дене мемнам палдарен кодымыштлан да тудым чонышко моштен шыҥдарымыштлан кугу таум ойлена. Мунло ойыштым, сылнын муралтен, кушталтен колтымыштым шарналтен, меат нунын гай уста лияш тыршена, – ойла Мария Аркадьевна.
Кугезын йӱлажым шарнат
Ансамбльыш коштшо-влак фольклорым шымлаш кумылан улыт. Иктаж-могай йӱлам, пырчын-пырчын поген, икте-весе дене каҥашен, калык ончыко аклаш луктыт. Тошто одо сӱан, салтак радамыш ужатыме, у пӧртыш илаш пурымо йӱла-влакым да тӱрлӧ пайремым модын ончыктат. Нунын концертышкышт кает гын, «Акашка» (Кугече), «Пӧртмаськон» (Рошто), «Вой» (™ярня) да моло пайрем-влакым ужаш лиеш.
Одо Рошто 7 январьыште тӱҥалеш. Марий йӱла дене таҥастараш гын, тыгаяк Васлий кува ден Васлий кугыза-влак пӧрт еда коштыт. Пӧръеҥ-шамыч куымо ӱдырамаш тувырым але йытын юбкым чият. ™стембалшовычым вуй йыр пӱтырат, вачышке шепкам сакалат. Чурийым ош тӱсан куэм дене петырат. Ужгам савырен чиен, маскала койыт. Ик ужгам – йолыш, весым – кидыш. Кыдалышке шинчырым кылдат. Упшым упшалыт да чурийыш шӱчым йыгат. Маскам шинчыр дене шупшын коштыктат. Суртышко пурымеке, оза-влакым шучко йӱкшӧ дене лӱдыкта. Тудым пуйто лыпландараш тыршат: «Мишка, ок лий! Мишка, ок лий!» Тыгак имньым, ушкалым ончыктат. ™дырамаш-шамыч пӧръеҥ вургемым чият. Южышт кочала койыт. Пондашлан кӱляшым пижыктат, тулвондым кучат, тошто вургемышке выньыкым пижыктат.
Васлий кува ден Васлий кугыза-влак ял уремым шергылтарен коштыт. Пӧрт луклам тоя дене кырат. Самырык-шамыч пуйто сӱаным ончыктат. Суртышко эн ончыч ик еҥ пурен йодеш: «Сӱаным огыда пурто?» Пӧртышкӧ пурымеке, йӱкым вашталташ тыршен мурат, куштат, выньыкым кӱрышт кышкат. Озавате нуным тамлын пукшен-йӱкта. Киндым, перепечым да моло кочкышым пуэн колта. Васлий кува ден Васлий кугыза-влак, тудым суртвольыклан пукшен, тазалыкым йодыт.
Кутко наре сеҥымаш
«Зардон» ансамбль Марий Турек районын визитный картычкыжлан шотлалтеш. Ик пайремат, ик конкурс ден фестивалят нунын деч посна огыт эрте. Сеҥымашыштым шотлен от пытаре – кутко наре. «Алтын Майдан» тӱнямбал фестивальыште мастарлыкыштым ий еда ончыктат да сеҥышыш лектыт. Теният лауреат лӱмым суленыт. Тыгак «Бускельёсын пумиськон» (пошкудо-влак дене вашлиймаш), «Тукымвож йоҥгалтыш», «Танцуй, финно-угрия» фестивальлашке ушненыт да ончылно лийыныт. А мыняр мероприятий ден акций?! Калык нуным чыла вере шокшын вашлиеш.
