Йоча – нӧргӧ айдеме. Тудо пелен улшо еҥ-влакын койышыштым эскерен, шомакыштым колыштын, чылажымат ушышкыжо пышта. Ача-ава-влак икшывыштым ушан-шотаным, чолгам ужнешт. Но южгунам эргыштын але ӱдырыштын вияҥмыштлан шкештак чаракым ыштен кертыт. Йоча шканже да шке вийжылан ӱшаныже манын, мом ыштыман? Кугыеҥ-шамыч тидын шотышто мом палышаш улыт? Тидын нерген психолог Л.В.Каяткина дене мутланена:
– Чылажат кугыеҥ деч тӱҥалеш. Арам огыл калыкыште ойлат: «Мом ӱдет, тудым тӱредат». Икшыве шке вийжылан ӱшаныше кушшо манын, тудын дене мутланыме годым кугыеҥ-влак тӱткӧ лийшаш улыт. «Тый нимолан йӧрдымӧ улат», «нимолан шотет уке» але «нимом ыштен от мошто» ой-влак йочан койыш-шоктышыжым, шкем аклымыжым вашталтен кертыт. Тыгай шомаклам колмек, вес гана ты пашам ышташат ок тӱҥал. Икшывым воспитатлыме годым ача-ава тудын йоҥылышыжым чӱчкыдынрак шекланат, а сайын ыштымыжлан мокталтыме семын поро шомакым каласаш мондат. Кугыеҥын йочалан ӱшанже уке гын, икшыват шкаланже ӱшанымым чарна. Илышыште шукылан лач йоҥылыш гоч тунемына. Йӧршеш нимом ыштыдыме еҥын веле йоҥылышыжо уке.
– Любовь Вячеславовна, йочан шкаланже, шке вийжылан ӱшанже лийже манын, могай ой-каҥашым пуэда?
– Тидын шотышто эн ондак ача-ава шонышаш. Йочалан полшышаш, умылтарышаш, туныктышаш, нунын дене чон почын мутланышаш улыт. А йоча-шамычлан теве мом каласем: илышда гыч тыгай ситуацийым шарналтыза, кунам те лӱдында, шкаланда ӱшанен огыдал, но паша садак сай лектышыж дене куандарен. Шкаланда «Мо мыланем эн лӱдыкшӧ лиеш? Шонен пыштымем кӱлеш семын огеш шукталт гын, иктаж-мо вашталтеш мо?» йодыш-влакым пуыза. Шоналташ гын, иктаж-мо сайын огеш лек гын, тидын дене илыш огеш шогал. Икымше гана шонымо семын ок лий гын, вес гана сайынрак лекташ тӱҥалеш.
Иктаж конкурс але мероприятий годым калык ончыко лекташ логалеш гын, шкем пеҥгыдын да ӱшанлын кучаш манын, лишыл еҥ але воштончыш ончылно репетицийым ыштыза. Кузе шогымыдам ончалза, вачыдам тӧр кучыза, шыргыжалза – тиде ӱшаным шочыкта.
Южо ача-ава йочаштлан йоҥылышым ышташ эрыкым огыт пу. Тыге лийшаш огыл. Йоҥылыш нерген умылтарыман, йочам куандарыман, умбакыжат тыршаш кумылжо лийже манын мокталтыман. Икшыве, уда мутым колмек, ончыкыжым шке гыч иктаж-мом ышташ лӱдаш тӱҥалеш. Кеч-могай пашаланат йочам туныктыман. Мутлан, кугыеҥлан, ӱштервоштырым налын, кудывечым ӱшташ куштылго, а йочалан арверым чын кучаш, лукласе шӱкым кузе эрыкташ туныктыман… Пашам умылтарен, пырля ыштыман.
Кажне йоҥылышлан шинчам петырымаш але утыждене моктымаш сай огыл. Тунам йоча чот кугешныше, шкалан чот ӱшаныше лиеш. Кажне ача-ава тыгай правилым шарнышаш: «Ик гана вурсенат – кок гана мокталте».
Поро шомакым ойлымаш кумылым нӧлталеш да шке вийлан ӱшаным пурта. Таумутым ойлат гын, «пожалуйста» шомак дене вашешташ тыршыман. Мокталтен каласымылан «Тау, мыланем тендан деч тыгай мутым колаш моткоч куанле» манын вашештыман. Вет «Поро мут – эм дене иктак» маныт калыкыште.
