Хант-Манси автоном округ – Югра моткоч сылне вершӧрыштӧ верланен. «Хант» шомак «Обь гыч еҥ-влак» манын кусаралтеш, «манси» мут – «ир». «Югра» «вӱдысӧ калык» манме лиеш. Тиде кундемыште мемнан финн-угор родына-влак илат. Нуно моло калык-шамыч деч мо дене ойыртемалтыт? Могай пайремым эртарат? Могай йӱлам шуктат? Тидын да моло нерген «Ханты ясанг» (Хантыйское слово) газетын редакторжо Л.Т.Гурьева палдарыш.
Могай ойыртем?
Ожно хант калыкым «остяк», мансим «вогул» маныныт. Нуно Касвел Сибирьыште илат, Томск, Тюмень, Свердловск кундемлам авалтат. Хант ден манси-влак тӱжвал тӱс дене икгай улыт гынат, нуным кок тӱрлӧ калык семын палыман. Йылмыштат ойыртемалтеш. Мутлан, касвел да эрвел тӱшка хант-влак икте-весыштым пеш йӧсын умылат. Койыш-шоктышыштым ончалаш гын, нуно поро кумылан, тыматле, савырле улыт. Шуко мутланаш огыт йӧрате.
Тукым гыч тукымыш
Хант ден манси калык-влак кугезе йӱлам жаплен илат, пайремым кызытат пайремлат. Ик эн тоштылан «Медвежьи игрища» шотлалтеш. Хант-влак маскам чодырасе янлыклан веле огыл, кавасылан шотлат, родо семын аклат. Пайремыште пӧръеҥ-влак маска семын чиен мурат, куштат, сценкым ончыктат. 2021 ийыште тиде йӱлам Российысе шӱдӧ эн сай турист брендыш пуртымо. «Медвежьи игрища» окружной школ «Живущие по солнцу» финн-угор калык-влакын тӱвыра фестивальыштышт сеҥыше лийын.
– Верысе калык У ийым апрельын кокымшо рушарнянже пайремла. Коракын йӱдвел кундемыш чоҥештен толмекыже, телым кеҥеж алмаштыме жапыште «Вороний день» пайремым эртарена. Корак хант-влакын шнуй ка-йыкыштлан шотлалтеш. Тошто ой почеш, тиде кайык тӱням ылыжтен. Тудым ава семын аклена. Пайрем кечын кумалына, куэлан вуйым савена. Куэ – ӱдырамашын символжо. Укшлашкыже тӱрлӧ тӱсан тасмам, кечым ушештарыше оксам, курчакым, клендырым сакалена, – ойла Людмила Тихоновна.
Шочмо йылме ила?
Тӱрлӧ пайрем шочмо йылмым аралаш полша гынат, ешлаште ача-ава-влак икшы-вышт дене шагал мутланат. Хант ден манси йылме урок-шамыч факультатив семын веле эртаралтыт. Туге гынат ӱдыр-рвезе-влак шочмо йылме дене тӱрлӧ конкурсышто мастарлыкыштым ончыктат, олимпиадыште уш-акылыштым тергат. «Ханты ясанг» ден «Луима сэрипос» (Северная заря) газет редакций-влакын верысе преданий да йомак почеш увертарыме «В мире сказок и легенд» комикс конкурсыш ушнат. Йоча-шамычын йылмыштым вияҥдаш «Хатлые» (Солнышко) да «Витсам» (Капелька) журнал-влак полшат.
Тӱрлӧ калык коклаште
Югра кундемыште ик миллионат шымшӱдӧ тӱжем утла калык ила. Нунын коклаште руш, татар, украин, башкир, азербайджан-влак да молат улыт. Тушто вич тӱжем наре марий шке вержым муын. Тӱрлӧ калык дене пырля эртарыме конкурс ден фестивальлашке ушнат. Оҥай проектым возен, сеҥышыш лектын, илышыш шыҥдарат.
Р.Б.СУНГУРОВА, Юграсе марий-влакым ушен шогышо «Марий ушем» регионысо мер ушем вуйлатыше:
– Ме, Югра кундемыште илыше марий-влак, родо калыкын мландыштыже улмынам шижына. Верысе хант да манси калык-влак дене кылым кучена, ваш пагалена. Тӱрлӧ мероприятийышкышт ушнена, нунат толыт. Мутлан, март тылзын пытартыш каныш кечылаштыже хант ден манси-влакын пӱчым ончышо, колызо да сонарзе-влакын кугу пайремышт ий еда эртаралтеш. Нуно мемнам концертыштым сӧрастараш полшаш йодыт. Родо-тукым калык-шамыч тыматле койышан, пашаче, пӱртӱсым аклыше улыт.
