Изи аза шочмеке, ача-авалан тӱрлӧ нелылык дене тӱкнаш логалеш. Падыраш чӱчкыдын шортеш гын, самырык еҥ-влак амалжым иканаште пален огыт шукто. Азам шукыж годым шондаш тургыжландара. Тидын нерген эмлымверыште огыт ойло. Пелен кугурак ийготан еҥ-шамыч улыт гын, шижтарат. Шондаш деч кузе утлыман? Могай йӧным кучылтман? Тидын нерген «ВКонтакте» соцкылысе йолташем-влак деч уэш йодыштым.
Марий калык шондашым лукташ кӱлмӧ нерген ожнысек сайын пален. Шондаш азан тупешыже, оҥешыже, кид-йолешыже, южгунам чуриешыже, вачӱмбаланже лектеш. Шем пырче семын палдырна. Тудын дене азам мончашке пуртымо годым «кучедалыт». Шондашым лукмеке, йыген-йыген вигак поген от нал гын, мӧҥгеш пурен кертеш, эшежым азан нӧргӧ капшым шуркедылеш. Теве Морко посёлко гыч кум шочшан самырык ава С.В.Васильева (снимкыште – ешыж дене) Рома, Аркадий, Арсений эргыже-влакын шондашыштым луктын. Светлана Вячеславовналан ава лийшыже Т.А.Аблинова шижтарен да полшен. Нуно полан вӱдым да чызе шӧрым кучылтыныт. – Авам поланым шыжым кажне ийын морозильникыш кылмаш опта. Шондашым лукмо деч ончыч шулыктаренна да марле гоч шӱренна. Мончаште изи ньоган капышкыже йыгенна да марле дене леведынна. Икшывым левырак лӧкамбаке пыштен, куэ выньык дене пералтенна. Тыгодым тыге ойленна: «Изи Арсенийын (йочан лӱмжӧ) шондашыжым луктына. Капшым шондаш деч утараш полшыза, малашыже ласка лийже, таза да йытыра кушшо». Ик гана ыштыме дене чыла огеш пыте, садлан икмыняр гана ыштыман. Кажне кечын мончаш пураш йӧн укеат, тыгай годым пӧртыштак чызе шӧрым йыгенна, – ойла Светлана Вячеславовна. Морко посёлко гычак Э.В.Михайлова шондашым лукмо годым эше тыге каласаш кӱлмӧ нерген палдарыш: – Лу, индеш, кандаш, шымыт, кудыт, визыт, нылыт, кумыт, кокыт, икыт. Иктат уке! Шондашым лукташ шукыж годым руашым кучылтыт. Шыдаҥ (южгунам уржа) ложашым ру (дрожжи) дене шуктарат. Руаш мелналан йӧршӧ гай лийшаш. Мончаште азан капшым ырыктен, марле гоч вишкыде вартышым йыгат да выньык дене пералтат. Советский район Ӱшнур села гыч Г.А.Волкова эше ик йӧным темлыш: – Ложаш дене мӱйым лугыман да пеҥгыдеммешке нӧштылман. Изи мӱгинде гайым ыштыман да азан капышкыже йыгыман. Марле дене леведын, выньык дене пералтыман. Шондашым лукмеке, аза ласкаҥеш, сайын мала, шортмым чарна. Тудым жапыштыже от лук гын, кугурак лиймекыже, капше лӱгышташ тӱҥалеш. Садлан, ача-ава-влак, кугурак ийготан-шамыч деч полышым йодса да нине темлыме ой-каҥашла дене пайдаланыза.
Азан мӱшкыржым тыгак пӧшыр кочкын кертеш. Тыгай годым йочан мӱшкыржӧ коршта. Пӧшырым лукташ манын, кугезына-влак шырлаҥге (подмаренник), пӧшыршудо (дымянка) вӱдым йӱктеныт. Тыгак кушкылӱйым пуэныт.
Марий калык шондашым лукташ кўлмє нерген ожнысек сайын пален. Шондаш азан тупешыже, о‰ешыже, кид-йолешыже, южгунам чуриешыже, вачўмбаланже лектеш. Шем пырче семын палдырна. Тудын дене азам мончашке пуртымо годым «кучедалыт». Шондашым лукмеке, йыген-йыген вигак поген от нал гын, мє‰-геш пурен кертеш, эшежым азан нєр-гє капшым шуркедылеш. Теве Морко по-сёлко гыч кум шочшан самырык ава С.В.Васильева (снимкыште – ешыж дене) Рома, Аркадий, Арсений эргыже-влакын шондашыштым луктын. Светлана Вячеславов-налан ава лийшыже Т.А.Аб-линова шижтарен да полшен. Нуно полан вўдым да чызе шєрым кучылтыныт. – Авам поланым шыжым кажне ийын морозильникыш кылмаш опта. Шондашым лукмо деч ончыч шулыктаренна да марле гоч шўренна. Мончаште изи ньоган ка-пышкыже йыгенна да марле дене леведынна. Икшывым левырак лєкамбаке пыштен, куэ выньык дене пералтенна. Тыгодым тыге ой-ленна: «Изи Арсени-йын (йочан лўмжє) шондашыжым луктына. Капшым шондаш деч утараш полшыза, малашыже ласка лий-же, таза да йытыра кушшо». Ик гана ыштыме дене чыла огеш пыте, садлан икмыняр гана ыштыман. Кажне ке-чын мончаш пураш йєн укеат, тыгай годым пєртыштак чызе шєрым йыгенна, – ойла Светлана Вячеславовна. Морко посёлко гычак Э.В.Ми-хайлова шондашым лукмо годым эше тыге каласаш кўлмє нерген палдарыш: – Лу, индеш, кандаш, шы-мыт, кудыт, визыт, ны-лыт, кумыт, кокыт, икыт. Иктат уке! Шондашым лукташ шу-кыж годым руашым кучылтыт. Шыда‰ (южгунам уржа) ложашым ру (дрожжи) дене шуктарат. Руаш мелналан йєршє гай лийшаш. Мончаште азан капшым ырыктен, марле гоч вишкыде вартышым йыгат да выньык дене пе-ралтат. Советский район ™шнур села гыч Г.А.Волкова эше ик йєным темлыш: – Ложаш дене мўйым лугыман да пе‰гыдеммешке нєштылман. Изи мўгинде гайым ыштыман да азан капышкыже йыгыман. Мар-ле дене леведын, выньык дене пералтыман. Шондашым лукмеке, аза ласка‰еш, сайын мала, шортмым чарна. Тудым жапыштыже от лук гын, кугурак лиймекыже, капше лўгышташ тў‰алеш. Садлан, ача-ава-влак, кугурак ийготан-шамыч деч полышым йодса да нине темлыме ой-ка‰ашла дене пайдаланыза.
Х.АЛЕКСАНДРОВА ямдылен.
