9-11-ше класслаште тунемше-влаклан тургым жап лишемеш. Вашке ЕГЭ ден ОГЭ-м кучаш тӱҥалыт. Ты пагыт выпускникым веле огыл, ача-ава-влакымат тургыжландара. Психологий да педагогике, медицине да социальный полышым пуышо «Детство» рӱдерын педагог-психологшо Л.А.ГЛАЗКОВА неле йодыш-влакым лончылаш полша да ой-каҥашым пуа.
– Любовь Антоновна, экзамен деч ончыч тургыжланымашым кузе кораҥдыман?
– Экзамен илышын ик тергымашыже манын, ача-ава, йоча-влак умылышаш улыт. Тудым кажне тунемше кучен кертеш. Ты пагытыште шкем чын кучаш тыршыман: кажне кечын, экзамен нерген шонен, чоным туржман огыл. Шкалан ӱшаныше еҥ-влак дене утларак кутырырыман. Чон шижмашым, шонымашым ача-авалан луктын каласыман. Эрым зарядке гыч тӱҥалаш сай. Спорт секцийышкат возалташ лиеш. Спорт дене кылым кучымаш тургыжланымашым кораҥдаш полша.
– Койыш-шоктыш дене йоча-шамыч тӱрлӧ улыт. Экзаменлан ямдылалтме годым нунылан мом темледа?
– Чынак, ик йоча экзаменлан ий мучко ямдылалтеш гын, весе тургым пагыт деч икмыняр кече ончыч тӱҥалеш. Тыгак йочан кечывалым але йӱдым ямдылалт кертмыжым шотыш налман. Тидым икшыве шке палемдышаш. Паша планым кажне кечылан ямдылыман. Тыге сеҥымашыш изи ошкыл дене шуыда. Нелырак ужашым ондакрак тӱҥалман. 40-50 минут шинчымеке, каналтыман. Жапыштыже кочман, сайын малыман. Экзамен деч ик-кок кече ончыч иканаште шуко тунемман огыл: ужашын-ужашын тунемме годым кужу жаплан шарналт кодеш. Материалым умылен лудман да шарныман. Чот тургыжланыме годым уло-уке шинчымаш уш гыч иканаште «ӱштылалт» кертеш. Шуко йоча экзаменлан ямде гынат, шке вийжылан огеш ӱшане. Тыгай годым книгам ик жаплан ӧрдыжкӧ кораҥдыман да яндар южыш каналташ лекман. Экзамен кечын сайым шонен школыш кайыман.
– Экзамен годым ача-ава икшывылан тӱҥ эҥертыш лийшаш.
– Тиде тыгак. Ача-аван ласкалыкше йоча деке кусна. Тургыжланымашым ончыктыман огыл. Нуно йочалан пример, полышкалыше, йолташ лийшаш улыт. «Тый кертат», «Мый тыланет ӱшанем» шомак-влак дене икшывым лыпландарыман. Экзамен лишемме нерген чӱчкыдын шарныктарыман огыл. Шке вийжылан ӱшанаш кумылаҥдыман. Шуко тунемме дене организмлан эҥгекым ыштен кертме нерген умылтарыман. Икшывын шинчымаш кӱкшытшым шотыш налын, акым пуаш тыршыман. Кӱкшӧ лектышыш шуаш толаштарыман огыл. Кеч-могай ситуацийыште эҥертыш лийман.
Тургыжланыме годым мом ыштыман:
– пӧлем гыч лекман, леве вӱдым подылман;
– кидым мушкындыш лу гана кормыжталман да луштарыман;
– шӱлышым писын налман да эркын шӱлалтыман;
– заданийым эркын лудман; окнаш але тувырашыш 5-6 секундлан ончалман да йодыш-влакым уэш лудын лекман.
